Droga dochodzenia do prawdy, w sposób postępowania, sposób badania, to dosłowne tłumaczenie terminu „metoda”, który wywodzi się z języka greckiego od słowa „methodos”.
Pisząc o metodach będę miała na myśli metody nauczania. W polskiej literaturze dydaktycznej pojęcie „metoda nauczania” bywa określone przez czołowych dydaktyków w sposób zbliżony. Najbardziej znane jest określenie metody nauczania sformułowane przez W. Okonia. Według niego metoda nauczania to „systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych”[1]
W podobny sposób metodę nauczania określa J. Półturzyński mówiąc, że jest to „systematycznie stosowany pewien określony sposób postępowania w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów”. [2]
Zdaniem W. Zaczyńskiego „Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego stosowania.” [3]
W przytoczonych definicjach wyjaśniających znaczenie metody nauczania występuje synonim „sposób”. Nieco odmiennie metody nauczania definiuje K. Kruszewski: „Czynności nauczyciela, dzięki którym wprowadza on do lekcji wiadomości i kieruj ich obiegiem, mogą toczyć się według rozmaitych wzorców; najbardziej typowe wzorce noszą nazwę metod nauczania.”[4]
Reasumując można więc powiedzieć, że metoda nauczania to „sposób pracy”, układ czynności”, „typowe wzorce czynności” nauczyciela.[5] F. Bereźnicki mówi, że „ O wartości metody nauczania decyduje charakter czynności nauczyciela oraz to, w jakim stopniu wywołuje ona aktywność i samodzielność uczniów”.[6]
Metodami, które wywołują dużą aktywność i samodzielność uczniów są metody aktywizujące. J. Krzyżewska metody te definiuje w następujący sposób: „grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego”.[7]
W podobny sposób o metodach aktywizujących pisze F. Szlosek: „Ważnym zadaniem współczesnej dydaktyki jest wypracowanie takich metod i form pracy z uczącymi się, by w procesie kształcenia ich aktywność przewyższała aktywność nauczyciela. Metody aktywizujące są właśnie takimi sposobami postępowania dydaktycznego, które stwarzają warunki do zaangażowanego i aktywnego udziału uczącego się w zajęciach lekcyjnych”.[8]
Krzyżewska i F. Szlosek zgodnie podkreślają jako istotę metod aktywizujących wysoką aktywność uczniów w procesie kształcenia, która przewyższa aktywność nauczyciela.
Puślecki pisząc o metodach aktywizujących określa je jako gry problemowe i wskazuje, że „w metodach tych rozwiązuje się rozmaite problemy wynikające z sytuacji rzeczywistych lub fikcyjnych, ale prawdopodobnych „na niby” ”.[9]
Moim zdaniem W. Puślecki najtrafniej określa istotę tych metod, gdyż uczeń nauczany tradycyjnie (nauczanie podające) jest przygotowany do sprawnego działania w sytuacjach typowych, natomiast nie potrafi działać w sytuacji dla niego nowej, problemowej. Alternatywą dla nauczania tradycyjnego jest więc nauczanie problemowe, które rozwija samodzielne myślenie uczniów oraz prowadzi do zdobywania wiadomości i umiejętności poprzez rozwiązywanie problemów.
Według W. Zaczyńskiego nauczanie problemowe „uczy uczniów dostrzegania, formułowania i rozwiązywanie problemów oraz sprawdzania wartości rozwiązania a przede wszystkim aktywizuje intelektualnie i wyzwala aktywność badawczą ucznia. Proces nauczania problemowego opiera się na samodzielnym dochodzeniu uczniów do wiedzy, zarówno tej, która jest samym rozwiązaniem problemu jak i zdobywanej w toku formułowania problemu, wytwarzania pomysłów i ich weryfikacji.”[10]
Nauczanie problemowe, które zachęca uczniów do poszukiwań i badań jest realizowane w sposób praktyczny poprzez metody problemowe.
W praktyce najczęściej spotyka się dwa rodzaje problemów: problem typu „odkryć” i typu „wynaleźć”. Problem typu „odkryć” pobudza czynności intelektualne a proces myślowy przebiega na drodze od praktyki do teorii. Problem typu „wynaleźć” pobudza najczęściej czynności praktyczne a proces myślowy przebiega odwrotnie od poprzedniego, czyli od teorii do praktyki. Pierwszym i najważniejszym krokiem na drodze problemowego uczenia się jest wywołanie sytuacji problemowej, która według W. Zaczyńskiego jest „wstępem do aktywnej działalności poznawczej uczniów, wstępem inspirowanym przez nauczyciela, rozpoczynającym etap uczenia się problemowego.”[11]
Na sytuację problemową składa się:
zadanie do rozwiązania, teoretyczne lub praktyczne; minimum wiadomości z danego zakresu, jako wstępny warunek wewnętrzny do rozpoczęcia skutecznego działania;
niezbędne środki do działania jako warunki zewnętrzne do podjęcia skutecznego czynu; atmosfera rzetelnej i poważnej pracy(motywy i emocje).[12]
Organizatorem i reżyserem sytuacji problemowej jest zazwyczaj nauczyciel. Dobrze zorganizowana sytuacja problemowa wywołuje emocjonalną i intelektualną potrzebę rozwiązania problemu.
Współczesny system dydaktyczno – wychowawczy jak twierdzi J. Półturzycki „Zakłada wszechstronny rozwój osobowości uczestników i stąd preferuje te metody nauczania, które sprzyjają rozwijaniu zdolności poznawczych, kształtowaniu zdolności obserwacji oraz samodzielności myślenie.” [13]
Wszystkie te warunki spełniają metody aktywizujące, które stanowią syntezę metod konwencjonalnych i problemowych oraz tworzą optymalne warunki do czynnego udziału w procesie dydaktycznym.
—
[1] W. Okoń. Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970, s.194.
[2] J. Półturzyński, Dydaktykaa dla nauczycieli, Toruń 1999, s. 118.
[3] W. Zaczyński, Metody nauczania[w:] Pedagogika. Praca zbiorowa pod red m. Godlewskiego i in., Warszawa 197, s. 420.
[4] K.Kruszewski, Sztuka nauczania. Czynności nauczyciela, Warszawa 1995, s. 145.
[5] F. Bereźnicki, Dydaktyka kształcenia ogólnego, Kraków 2001,m s. 258.
[6] Tamże, s. 258.
[7] J. Krzyżewska, Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, Suwałki 1998, s. 10.
[8] F. Szlosek, Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, radom 1995, s.105.
[9] W. Puślecki, Gry problemowe w nauczaniu początkowym, Warszawa 1991, s. 46-47.
[10] W.Zaczyński, Dydaktyka[w:] Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. M.Godlewski i in., Warszawa 1974, s.449.
[11] W. Zaczyński, Dydaktyka …,op. cit., s. 444.
[12] Tamże, …, s.445.
[13] J. Półturzycki, op. Cit., s. 124.
Prezentacja prac o tematyce roli współczesnego przedszkola 